Тәуелсіздіктің ширек ғасырлық кезеңінде саяси-экономикалық ахуалын жоғары деңгейде орнықтырған Қазақ елі рухани жаңғыру жолында бұған дейін де жемісті істер атқарған. «Мәдени мұра», «Халық – тарих толқынында» бағдарламалары арқылы барымыз бағаланып, жоғымыз түгенделген. Жыл басында жарияланған Үндеу мен «Қазақстанның Үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Жолдауда Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев саяси реформа мен экономикалық жаңғыру процестерінің нақты мақсат-міндеттері мен басымдықтарын, жету жолдарын саралап берген.
Ал, Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласы − «Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты – ұлттық кодыңды сақтай білу» деп сананың жаңғыруы жолында атқарылар міндеттерді тайға таңба басқандай айқындап берген тарихи құжат. Қазақтың Жүсіпбек Аймауытовы осыдан бір ғасыр уақыт бұрын айтқан «Қазақ күнелту жағының мәдениетінен мешеу қалса да, ақыл, қиял, сезім жағына, білім тілімен айтқанда, рух мәдениетіне кенде емес... Қазақтың жерінің астында асыл қазына, кен байлығы мол деп аңыз қылысады. Сондай мол қазына қазақ елінің ішінде де жатыр. Ол не десеңіз әдебиет, ән-күй. Күн көру тәсілін сырттан жұқтырып, үйрене беруге болады. Рух мәдениетін бөтеннен қарызға ала беруге болмайды. Алса да, халықтың көкейіне көпке дейін қонбайды. Ендеше, өзімізде бар дәулетті жарыққа шығарып, іске жаратуға талпыну керек» деген сөздері Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламасында айтылған мәселелермен сабақтас. Мемлекетіміздің басты байлығы – адам капиталының негізгі ұлттық тірегі саналатын руханият. Өзімізде бар дүниені игеріп, заман талабына сай ізденіспен қоғамға пайдалы іс жасау – елімізді өркениетке жеткізеді. Елбасы мақаласы шыққалы барлық ұжым оны жан-жақты талқылауда. Оңтүстіктегі ғана емес, республикадағы білім қарашаңырақтарының бірі, іргелі оқу ордасы – Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институтының ұжымы да бұл істен шет қалмады. Алдымен ұжым болып оқып, талдап, пікірталасқа түсіп, қорытындысында қандай үлес қоса аламыз деген сауалға жауап берді. Соның бірнешеуімен бөліспекпін. Біріншіден, білім ордамыз қайта құрылған 2011 жылдан бері бәсекелік қабілеті мықты, компьютерлік сауатты, шет тілдерін меңгерген, мәдени ашықтық сынды қасиеттерге ие тұлға даярлауды басты ұстаным етіп келеді. «Цифрлы Қазақстанның» заманауи келбеті болар ұрпақты оқытып, тәрбиелейтін болашақ ұстаздар үш тілде білім алып, ұлттың аймақта ғана емес әлемдік нарықтағы бағасын біліммен арттыруға үлестерін қосуда. Институт ұжымы алдағы 5 жылда ағылшын тілінде оқытуға толықтай көшуді межелеп отыр. Бұл іске дайындық жұмыстары 2012 жылдан басталған. Өткен оқу жылынан бастап ағылшын филологиясы арнайы бөлек факультет болып құрылды. Қазіргі таңда институт білімгерлерінің 38 пайызы таза ағылшын тілінде оқуда. Уақыт талабына сай үш тілде еркін сөйлеп, білім алған студенттер оқып жүріп-ақ жұмыспен қамтылса, бітіруші түлектер алыс-жақын шетелдерде білімін жалғастырып қана қоймай, елімізде табысты еңбек етуде. Бұл – Елбасы мақаласындағы «Болашақта ұлттың табысты болуы оның табиғи байлығымен ғана емес, адамдарының бәсекелік қабілетімен айқындалады» деген сөздің бүгінгі дәлелдемесі. Екіншіден, институтта оқитын жастардың 90%-ы − қыз балалар. Ұлттың анасы болып табылатын қыздарымызды халықтық дәстүрде тәрбиелеп, қазақтың көнеден келе жатқан ұлттық өнерін игерту мақсатында түрлі үйірмелер жұмыс жасайды. Онда студенттеріміз қазақтың кілем, алаша, басқұр, таңғыш, жел бау, керме жіп, текемет, тұс киіз, сырмақ, кілем, алаша, құрақ көрпе сынды дүниелерін, сонымен бірге, ұлттық тағамдарын даярлауды үйренеді. Ал, ұл балаларымыз музыкалық аспаптар мен астауларды, жиһаздарды жасауға машықтанады. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) хадистерінде айтылған «балаларыңызды құрметтеңіздер, олардың әдептерін жақсартыңыздар, оларды жақсы тәрбиелеңіздер» деген қағидаға қылау түсірмеуге ұмтылып келеміз. Үшіншіден, қазіргідей жаһандану заманында ұлттық дүниетанымымызды, санамызды жаңғырта отырып, кемелдендіру – бізге үлкен сын. Болашақтың бағдарламасына айналған мақалада аталған ұлттық сананың қалыптасып, рухты жаңғыртудың тағы бір жолы – студенттерді өнер арқылы эстетикалық сұлулыққа, ұлттық құндылықтарды дәріптеуге, құндылықтарды сақтауға тәрбиелеу. Осы мақсатта институтта студенттердің әуесқой «Нұр-Шаңырақ» театры құрылды. Шымылдығы институттың 80 жылдық мерейлі мерекесінде түрілмек бұл театр қазақ драматургтерінің ғана емес, шетелдің классикалық дүниелерін де қоюды жоспарлап отыр. Бүгінгі таңда дайындық жұмыстары қызу жүргізілуде. Театр өнері арқылы ұлттық кодымызды, мәдениетімізді сақтай отырып, бізді кедергілерге ұшырататын жайбарақат мінезден арылтуға ықпал етпекпіз. Төртіншіден, ұлттық рухтың мазмұны – өз ұлтыңа деген ерекше сүйіспеншілік. Ол сүйіспеншілік бізге туған жердің топырағымен, ауасымен, тау-тасымен бірге сіңеді. Елбасы бұл туралы өзінің рухани жаңғыруды бағдаршам еткен мақаласында «Туған жер» бағдарламасын ұсынды. Ұлтты сүю – Алла берген дарын, қасиетпен жиған білім-тәжірибені еңбекпен елдің өсіп өркендеу жолына жұмсау. Мұны біз жете сезінеміз. Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институты Мақтаарал ауданының шалғайындағы Мырзакент өңірінде ағылшын тілін үйрететін, әр сыныпқа арналған роботтытехника зертханасына құны 50 миллион теңгені құрайтын құрал-жабдықты жинақтады. Ендігі кезек – оқу ғимаратында. Бұл мәселеге аудан әкімі түсіністік танытуда. Бұл жобаға мемлекеттік бюджеттен тиын да шығын болған жоқ. Барлығы жергілікті елім деген қалталы азаматтардың меценаттығымен жүзеге асты. Бұл игілікті шара Елбасы мақаласында аталған «Туған жер» бағдарламасын қолдауымыздың айқын дәлелі. Сондай-ақ, осы бағдарламасы аясында облыстағы киелі жерлер мен рухани құндылықтар, олардың рекреациялық-туристік әлеуетін жарнамалау мақсатында арнайы буклеттер, бейнероликтер әзірленуде. Бесіншіден, Мемлекет басшысының: «Рухы берік, санасы ояу, мәдениеті озық, әдебиеті ерен өрен елдің болашағы да баянды болады» дей келе, әлемнің озық 100 оқулығын аударуға тапсырма беруіне сәйкес, институттың оқытушы-профессор ғалымдары педагогикалық бағытта жазылған дүниежүзілік маңызы бар орыс, ағылшын тіліндегі 10 оқулықты аударуды бастап кетті. Бұл тек біздің кітапхана қорымызды ғана емес, еліміздің жетекші жоғары оқу орындарының да кітапханаларын толықтырады деген сенімдеміз. Алтыншыдан, еліміздің қасиетті рухани құндылықтарын ұлықтау мақсатында облыс пен аудандардағы шежірелі қарттармен далалық-этнографиялық зерттеулер және сұхбаттар жүргізіп, ғылыми еңбектер, мультимедиалық өнімдер шығаруды жоспарлап отырмыз. Бұл игілікті іске институт ғалымдарымен қатар студенттер де тартылмақ. Оқу жоспарына сай далалық және өндірістік, оқу іс-тәжірибелері барысында бұл мақсатқа да қол жеткіземіз. Сондай-ақ, облыс бойынша рухани құндылықтарды жинақтап, табиғи-тарихи мекендерді насихаттауға байланысты ғаламтордан арнайы портал, интернет-газет ашудың алғашқы жұмыстары жүргізілуде. Заманауи әлемдегі бәсекелік қабілет – мәдениеттің де бәсекелік қабілет екенін ескере отырып, Елбасы бізге «Жаһандағы заманауи қазақстандық мәдениет» жобасын іске асыруға тапсырма берді. Жоба мақсатына сәйкес біз институттағы Тілдер орталығының ауқымын кеңейтуді ойластырудамыз. Ағылшын, неміс, орыс тілдерін үйрететін үйірме жұмысын қытай, испан, араб, француз тілдерімен толықтырып, кеңейтпекпіз. Мәдени қазыналарымызды әлем жұртшылығына таныстырудың жаңа тәсілдерін ойластыру мақсатында студенттер арасында байқау ұйымдастырып, «Ең үздік мультимедиялық» жобаға конкурс жарияладық. «100 жаңа есім» жобасының өңірлік нұсқасын жасауды тапсырған Елбасы міндеттемесіне сәйкес институттың 80 жылдық мерейлі мерекесіне орай білім ордамыздың өсіп-өркендеуіне үлес қосқан қайраткер тұлғалар тізімі түзілуде. Кез келген істің нәтижелі болуы еңбекке деген қатынасқа байланысты. Біздің санамызда қатып қалған «қазақ сондай» деген стеротиптен арылатын кез әлдеқашан жеткен. Жанкештілікпен жанашырлық таныта отырып, уақытпен санаспай адал қызмет ету – басты парызымыз. Әркез сөзіміз бен ісіміз үйлесім тауып жатса, ғанибет емес пе? Мемлекет басшысы өзінің «Ғасырлар тоғысында» атты кітабында: «Мен өз халқымның көнбеске көніп, шыдамасқа шыдай білетін төзімділігіне қайран қаламын. Мәңгіліктің қатыгез басқыны біржолата шайып әкетететіндей талай қилы кезең тұсында қиналса да аман қалыпты. Қазақтар талай жерде тұтасымен қырылып кетуге шақ қалды. Бірақ өмірге, азаттыққа құштарлық қайтадан жығылған еңсені көтеріп, тәуекелге бел буғызды», деген жолдар бар. Ел дегенде, жер дегенде білегін сыбанып, іске дайын тұратын, еліміздің жарқын болашағы үшін күресе білетін, намысты ұрпағымыз болса, қоғамымыздағы ұлттық бірліктің іргесі шайқалмаса, ұлтымыз әдет-ғұрпы мен салт-дәстүрін сақтаса, Мәңгілік Елге айналарымыз ақиқат.
Оңалбай АЯШЕВ,
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры,
педагогика ғылымдарының докторы, профессор,
Оңтүстік Қазақстан облыстық мәслихатының депутаты
https://egemen.kz/article/rukh-madenieti-%E2%80%93-asyl-qazyna